Chi phí không chính thức rất lớn có thể phát sinh ở mọi công đoạn kinh doanh và trong tất cả quá trình thực thi pháp luật. Chuyện chi phí của doanh nghiệp tăng lên là bình thường còn giảm mới là xa lạ.

Doanh nghiệp gánh đủ loại chi phí

Một nghiên cứu mới đây do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) công bố cho thấy, doanh nghiệp đang chịu rất nhiều chi phí bất hợp lý từ khi bắt đầu gia nhập thị trường từ chi phí khởi sự doanh nghiệp; chi phí xây dựng cơ sở sản xuất kinh doanh; chi phí vốn; chi phí khoa học công nghệ; chi phí tuân thủ quy định về an toàn và chất lượng cho đến chi phí tuân thủ quy định về phòng, chống cháy nổ; chi phí thực hiện thủ tục nộp thuế và hoàn thuế…

Những chi phí bất hợp lý chưa được đề cập đầy đủ trong các giải pháp cải cách hiện hành, nhiều quy định gây chi phí bất hợp lý những chưa được sửa đổi. Bên cạnh đó, việc tổ chức thực thi pháp luật kinh doanh và các giải pháp cải cách hiện hành có hiệu quả thấp, dẫn đến tình trạng phát sinh chi phí về phía doanh nghiệp và gây lãng phí nguồn lực của Nhà nước.

Đề cập tới từng loại chi phí bất hợp lý trong hội thảo “Cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp - Thực trạng và kiến nghị” ngày 24/8, ông Đặng Quang Vinh, Ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh trạnh CIEM cho biết, doanh nghiệp đang phải chịu chi phí lao động cao khi lương tối thiểu tăng nhanh và tộc độ tăng nhanh hơn nhiều so với tốc độ tăng năng suất lao động. Chưa kể, phí công đoàn chiếm đến 2% quỹ lương. “Nhiều doanh nghiệp phải đóng thêm phí công đoàn mặc dù không có công đoàn cơ sở hoặc trước đây phải đóng ít hơn theo quy đinh của Luật Công đoàn”, ông Vinh nói.

Về chi phí vốn, yếu tố lãi suất cho vay cao khiến doanh nghiệp kém cạnh tranh so với các nước trong khu vực; đáng chú ý là khu vực tư nhân khó khăn trong tiếp cận vốn vay chính thức.

“Nợ xấu chưa được giải quyết một cách căn bản, ngân hàng thương mại vẫn phải tiêu tốn cho dự phòng khiến khu vực tư nhân khó khăn trong tiếp cận vốn vay chính thức.

Bình luận về chi phí vốn, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) nói: “Trong khi vốn vay bình quân của doanh nghiệp các nước chỉ từ 2-4% thì doanh nghiệp Việt Nam phải đi vay với mức bình quân 7,9%. So với năm trước, chi phí vốn đã giảm nhưng đây vẫn là điểm bất lợi cho doanh nghiệp Việt Nam”.

Một trong những loại phí đang gây bức xúc nhất cho doanh nghiệp cũng được CIEM đề cập đến đó là chi phí vận tải đường bộ, đặc biệt đường BOT ngày càng tăng.

Nguyên nhân là do quy định hiện hành cho phép doanh nghiệp có dự án BOT vay vốn quá nhiều (đến 90%) và không buộc đấu thầu chọn nhà thầu thi công. Bộ Giao thông Vận tải và Bộ Tài chính cho phép doanh nghiệp BOT lãi 11% trên tổng dự toán đầu tư khi chưa có kết quả quyết toán và kiểm toán công trình.

Chuyển sang hậu kiểm

Theo ông Đậu Anh Tuấn, khi nhắc đến vấn đề chi phí, doanh nghiệp thường nói rằng chi phí của doanh nghiệp tăng là chuyện bình thường còn giảm mới là xa lạ.Chi phí không chính thức là chi phí rất phổ biến, chắc không ai liệt kê được hết. 

Ông Tuấn cho biết, chúng tôi điều tra nhiều năm liền thì chi phí không chính thức hầu như giảm không đáng kể, mà doanh nghiệp nhỏ lại phải chi nhiều hơn. 

Trong các chi phí mà doanh nghiệp đang “gánh” theo ông Tuấn phải kể đến chi phí thực hiện các thủ tục hành chính như cấp phép, kiểm định, thủ tục rà soát, đặc biệt là thủ tục kiểm tra chuyên ngành do cách thức quản lý hiện hay là tiền kiểm, tức là cứ kiểm tra xong mới thông quan.

“Với cách thức tiền kiểm là cứ xếp hàng, dàn hàng ngang ở cửa khẩu không chỉ gây tắc nghẽn mà còn làm tăng chi phí cho doanh nghiệp rất nhiều. Cách tiếp cận của Việt Nam là muốn thu phí chứ không phải dựa trên nhu cầu quản lý là thông thoáng”, ông Tuấn bình luận.

Bên cạnh đó, chi phí phiền hà là ngay cả quy trình bắt doanh nghiệp phải nộp văn bản giấy tờ chính chứng từ mà cơ quan nhà nước cung cấp cho doanh nghiệp tạo sự tốn kém và lạm dụng, nhiều hồ sơ bắt công chứng, quy trình trùng lặp (như mặt hàng socola cõng tới 13 loại giấy phép). Chưa kể, thủ tục kiểm tra chuyên ngành nhiều khi còn là sự độc quyền, ví dụ như thủ tục thử nghiệm hiệu suất năng lượng chỉ có 1 trung tâm kiểm tra.

Gánh nặng về tiền thuê đất cũng là vấn đề khá bức xúc được vị này đề cập đến. Theo đó, tiền thuê đất một số địa phương tăng đến 4- 5 lần, có doanh nghiệp phản ánh họ phải chịu tiền thuê đất tăng đến 14 lần. Với tình trạng này, không có một kế hoạch kinh doanh nào có thể trụ được.

Với những loại chi phí không chính thức đang “hành” doanh nghiệp, gây khó khăn, tốn kém cho doanh nghiệp, đang tồn tại như một việc hiển nhiên, ông Tuấn đề xuất, cần có sự rà soát chi phí từ thực tiễn chứ không phải trên chính sách, vì khoảng cách từ chính sách đến thực tiễn là rất lớn; cần có kiểm toán xem các chi phí của doanh nghiệp đã hợp lý chưa. 

“Trong cải cách hành chính, cần chuyển trọng tâm từ tiền kiểm sang hậu kiểm để giảm gánh nặng chi phí, thời gian cho doanh nghiệp; giám sát trách nhiệm thi hành pháp luật của các bộ, ngành và địa phương”, ông Tuấn nói.

Đề xuất các giải pháp nhằm cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp, ông Đặng Quang Vinh cho biết, cần tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh; đồng thời, nâng cao chất lượng hệ thống thể chế, pháp luật kinh doanh nhằm đảm bảo các yếu tố như tính đồng bộ, tính nhất quán, tính minh bạch, tính ổn định, tính cần thiết, tính hợp lý và tính hiệu quả.

Điều quan trọng là phải đổi mới thực chất bộ máy hành chính thực thi pháp luật kinh doanh, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và tiếp tục cải cách cơ chế điều phối, phối hợp liên cấp, liên ngành.