Tuy nhiên, theo các chuyên gia, vẫn còn nhiều khó khăn cho việc thúc đẩy XK và ngăn chặn hàng NK giá rẻ ảnh hưởng tiêu cực tới sản xuất trong nước, chưa kể việc XK mặt hàng vật liệu xây dựng như xi măng là vấn đề không nên khuyến khích.

XK thép xây dựng tăng cao

Số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy, trong tháng 2/2017, XK clanhke và xi măng đạt gần 1,7 triệu tấn, thu về hơn 58 triệu USD. So với tháng 1/2017, xi măng XK tăng 27% về lượng và tăng 21% về giá trị. Tính chung 2 tháng đầu năm, Việt Nam XK được gần 3 triệu tấn xi măng và clanke với tổng giá trị gần 104 triệu USD. Nếu so với năm 2016, số lượng và giá trị XK đều tăng, tương ứng với 18,7% và 13,2%.

Đối với mặt hàng sắt thép các loại, 2 tháng đầu năm Việt Nam đã XK được hơn 660 tấn, với giá trị XK đạt hơn 414 triệu USD. Đáng nói, lượng sắt thép XK này đã tăng gần 47% về lượng và tăng gần 75% về giá trị so với năm 2016. Báo cáo của HIệp hội Thép Việt Nam cũng cho thấy, riêng đối với thép xây dựng, trong 2 tháng đầu năm 2017, Việt Nam sản xuất đạt 1.370.724 tấn, và đã tiêu thụ được gần 1,3 triệu tấn, trong đó đáng chú ý là xuất khẩu thép xây dựng trong 2 tháng qua đạt 161 nghìn tấn, tăng 239,33% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, riêng Tập đoàn Hòa Phát trong 2 tháng đầu năm 2017 đã XK hơn 15.000 tấn thép xây dựng đi các thị trường như Mỹ, Campuchia, Lào và gần 4.800 tấn thép cuộn rút dây chất lượng cao sang Australia, Singapore.

Tuy có những tín hiệu vui song theo nhận định của Hiệp hội Thép Việt Nam, trong năm 2017, thị trường XK thép sẽ tiếp tục gặp khó khăn, bởi Mỹ đang điều tra vụ kiện chống lẩn tránh thuế tại Việt Nam có liên quan đến việc nghi ngờ thép Trung Quốc giá rẻ “đội lốt” hàng Việt để xuất sang Mỹ. Điều này sẽ khiến hàng Việt Nam gặp khó khi XK sang thị trường này, đặc biệt là với mặt hàng tôn mạ. Năm ngoái, thị trường Mỹ chiếm tới 27% lượng XK của Việt Nam.

Ở chiều NK, cũng theo số liệu thống kê sơ bộ từ Tổng cục Hải quan, 2 tháng đầu năm 2017, NK sắt thép các loại đạt 2,7 triệu tấn, trị giá hơn 1,4 tỷ USD. Con số này cho thấy lượng sắt thép NK tăng không đáng kể khi chỉ tăng 0,2% so với năm 2016, tuy nhiên, số lượng giảm nhưng về giá trị thì NK sắt thép lại tăng tới 49% về trị giá, đồng thời sắt thép các loại chủ yếu vẫn được NK từ Trung Quốc với hơn 1,53 triệu tấn.

Theo Hiệp hội Thép Việt Nam, xuất phát từ việc thép dài và phôi thép NK tăng mạnh trong thời gian gần đây, Bộ Công Thương đã ban hành liên tiếp các biện pháp tự vệ tạm thời để bảo vệ các DN sản xuất trong nước. Sau các biện pháp tự vệ tạm thời, Bộ Công Thương đã áp dụng biện pháp tự vệ chính thức đối với hai mặt hàng này từ ngày 22/3/2017 đến 21/3/2018. Các chuyên gia cho rằng, cùng với việc chúng ta vừa áp thuế phòng vệ thương mại tạm thời đối với mặt hàng thép hình, hy vọng biện pháp này sẽ góp phần làm giảm lượng NK của các mặt hàng này vào Việt Nam.

Xi măng không nên hướng tới XK

Đánh giá về tình hình XNK thép, trong đó có thép xây dựng trong thời gian qua, ông Hồ Nghĩa Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam cho biết, trong năm 2016, Việt Nam NK thép thành phẩm với tổng khối lượng NK là 17,5 triệu tấn, tăng 25% so với 2015 và trong thời gian tới xu hướng NK vẫn tăng. Tuy nhiên, ông Dũng cũng lưu ý, với những sản phẩm Việt Nam chưa sản xuất được mà NK tăng thì không đáng lo ngại, song với những sản phẩm Việt Nam đã sản xuất được nhưng NK vẫn tăng là điều đáng quan tâm. Ví dụ, sản phẩm thép cuộn cán nguội thời gian qua NK tăng 50,3%, thép cuộn và thép thanh tăng 192%, thép hình tăng 39,5%. Cũng trong năm qua, thép hợp kim NK vào Việt Nam tăng 14,6% với hơn 8 triệu tấn, tuy nhiên, theo phân tích của Hiệp hội Thép, trong đó có gần 2 triệu tấn thép đội lốt thép hợp kim để được hưởng thuế suất 0% và số thép này được sử dụng trong mục đích xây dựng.

Ở chiều XK, nhận định về XK trong thời gian tới, đại diện Hiệp hội Thép cho biết, XK có tăng nhưng không đáng kể, ví dụ thép cuộn cán nguội. Chưa kể, hiện nay, nhiều nước NK thép đang ngăn chặn thép XK từ Việt Nam, đơn cử như vừa qua một số DN sản xuất thép tại Mỹ đã chính thức nộp đơn kiện chống bán phá giá và trợ cấp đối với sản phẩm thép cán nguội NK từ Việt Nam. Đây cũng là xu hướng chung của nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ như Mỹ, Đài Loan khi họ ngăn chặn thép NK từ Trung Quốc, trong khi đó Việt Nam có thể trở thành thị trường trung gian để từ đó thép Trung Quốc lại XK trở lại nước họ. Trên thực tế đã có hiện tượng Mỹ, Đài Loan (Trung Quốc)… chặn thép NK từ Trung Quốc thì các mặt hàng tương tự như thế từ Việt Nam lại NK vào các quốc gia, vùng lãnh thổ này tăng đột biến, do đó họ nghi ngờ Trung Quốc lợi dụng, lách luật để biến Việt Nam thành trị trường trung gian nhằm lợi dụng C/O từ Việt Nam. Vì thế, họ đã sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại để ngăn chặn tình trạng này và nếu Việt Nam không kịp thời ngăn chặn thì thép Trung Quốc sẽ dồn sang Việt Nam. Cũng theo đại diện Hiệp hội Thép, các thị trường XK thép của Việt Nam như Mỹ, Australia, Indonesia, Malaysia, Đài Loan, đều đã lên tiếng cảnh báo và có biện pháp chặn thép XK từ Việt Nam nên thị trường XK của Việt Nam sẽ khó khăn, trong khi các mặt hàng thép đang tràn vào Việt Nam.

Đánh giá về XK mặt hàng xi măng, ông Trần Văn Huynh, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vật liệu xây dựng Việt Nam cho rằng, năm 2016 XK xi măng, clanke sụt giảm so với 2015, chỉ đạt mức gần 15 triệu tấn, nguyên nhân là do thị trường Trung Quốc cũng đang dư thừa 300 triệu tấn xi măng, giá bán của họ lại thấp hơn nên việc xi măng Việt Nam cạnh tranh về thị trường và cả giá bán với xi măng Trung Quốc đều khó khăn.

Ông Trần Văn Huynh cũng cho rằng, năm 2017 chắc chắn XK xi măng, clanke sẽ giảm hơn năm ngoái, do nhiều nước cũng đang dư thừa xi măng trong đó có Trung Quốc. Trước đây chúng ta cũng đã từng XK xi măng sang Trung Quốc nhưng hiện nay xi măng Trung Quốc xuất ngược trở lại thị trường Việt Nam.

“Về xu hướng, theo tôi chúng ta nên xác định phát triển ngành xi măng chủ yếu là để phục vụ thị trường trong nước, còn XK chỉ là nếu dư thừa, còn chúng ta không nên đặt vấn đề sản xuất xi măng để XK”, ông Trần Văn Huynh cho biết. Lý do, theo chuyên gia này, là do việc sản xuất xi măng tiêu thụ tài nguyên rất lớn, XK xi măng là XK tài nguyên, trong khi tài nguyên thiên nhiên có hạn. Thứ hai, XK xi măng cũng là XK nhiên liệu, là than, điện, bởi sản xuất xi măng tiêu tốn nhiên liệu lớn, trong khi điện chúng ta đang thiếu và than đang phải NK. Nếu đầu tư vào xi măng để XK chính là chúng ta đang XK nhiên liệu.

Ông Huynh cũng nhấn mạnh, ngành công nghiệp xi măng là ngành ảnh hưởng đến môi trường, nếu làm nhiều xi măng thì môi trường sẽ ngày càng kém. Chưa kể, hiện nay giá XK cũng giảm nhiều. Trước đây chúng ta có thể XK khoảng 50 USD/tấn xi măng thì nay giảm xuống chỉ còn khoảng hơn 40 USD/tấn, còn clanke chỉ còn khoảng 30 USD/tấn, ông Huynh cho biết. Chuyên gia này cho rằng, tới đây Việt Nam không nên cấp phép đầu tư thêm các dự án xi măng, mà nên đầu tư vào chiều sâu, cải thiện môi trường tốt để thu hồi nhiệt phục vụ sản xuất điện, cải tiến công nghệ làm tăng năng suất, giảm tiêu hao nhiên liệu, từ đó xi măng sản xuất có giá thành hợp lý, chất lượng cao, giảm thiểu ô nhiễm môi trường.