Dù là ngành mũi nhọn của XK nhưng công nghiệp điện tử- ngành công nghệ cao của Việt Nam vẫn đang loay hoay trong thế gia công, phần lợi nhuận chủ yếu rơi vào tay nhà đầu tư ngoại.

Ngoại hút hết lời

Công nghiệp điện tử (gồm điện thoại các loại và linh kiện; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện) mấy năm gần đây liên tục phát triển, trở thành ngành XK mũi nhọn, có đóng góp quan trọng vào thành tích XK chung của cả nước. Ngành công nghiệp điện tử của Việt Nam đánh dấu bước ngoặt quan trọng từ năm 2013 khi lần đầu tiên XK điện tử vượt qua dệt may- ngành công nghiệp chủ lực của Việt Nam và cho đến nay vẫn luôn giữ vị trí số 1.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tính đến hết tháng 9, kim ngạch XK của ngành điện tử ước đạt 49 tỷ USD, trong đó điện thoại và linh kiện đạt 31 tỷ USD, tăng 21,4%; điện tử, máy tính và linh kiện đạt 18,5 tỷ USD, tăng 40,8%. Hàng điện tử Việt Nam đã XK sang trên 50 nước, trong đó một số thị trường chính vẫn là EU, Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Phải chăng Việt Nam đã đi đúng hướng khi hướng vào công nghệ cao, công nghiệp chế biến, chế tạo?

Nếu chỉ có vế XK thì câu chuyện đúng là như vậy. Song ở chiều ngược lại, con số chúng ta NK các sản phẩm của nhóm hàng này khá lớn. Cụ thể, NK máy tính và linh kiện trong 9 tháng đạt 25,8 tỷ USD, tăng 28,3% so với cùng kỳ năm trước. Hàn Quốc tiếp tục là đối tác lớn nhất cung cấp nhóm hàng này cho Việt Nam, tiếp đến là Trung Quốc, Đài Loan, Mỹ... Còn với nhóm hàng điện thoại các loại và linh kiện, trong 8 tháng NK ước đạt 10,7 tỷ USD, tăng 41,3% so với cùng kỳ năm trước với những thị trường cung cấp chính như Trung Quốc, Hàn Quốc…

Nhìn vào số liệu XNK ngành công nghiệp điện tử có thể thấy ngay một điểm yếu căn bản của công nghiệp điện tử nói riêng, công nghiệp Việt Nam nói chung đó là vẫn nặng về gia công, cho nên giá trị gia tăng thu về cho đất nước còn rất khiêm tốn. Hơn nữa, công lao XK không phải của ai khác mà đó là phụ thuộc vào một số nhà đầu tư FDI như Samsung, Canon, LG, Panasonic, Nokia.

Bà Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) cũng cho rằng, nếu soi kỹ các số liệu NK nhiều năm nay sẽ thấy kim ngạch NK các linh kiện điện tử là cực kỳ lớn. Tỷ lệ nội địa hóa của các DN điện tử nội địa hiện chỉ là 12%, còn lại là 88% nhập từ nước ngoài, nhập từ linh kiện điện tử cao cấp đến linh kiện cơ khí, nhựa, cao su.

Còn bà Nguyễn Thị Tuệ Anh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, các DN Việt Nam không tham gia được chuỗi cung cấp đầu vào hay chuỗi giá trị của các DN FDI. Do vậy, dù được gọi là ngành công nghệ cao, nhưng phần “cao” lại không nằm ở Việt Nam mà nằm ở nước khác.

Tập trung cho công nghiệp hỗ trợ

Sự lớn mạnh của khối DN FDI trong lĩnh vực điện tử đang đặt ra một thách thức không nhỏ cho các DN trong nước. DN Việt Nam dù có đóng góp cho thành tích XK trên nhưng không đáng kể, chủ yếu là gia công, lắp ráp cho các công ty nước ngoài, với các thị trường chủ yếu như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Malaysia, Đài Loan (Trung Quốc) và các nước ASEAN. Vì thế, giá trị tăng của ngành điện tử Việt Nam không cao so với các nước trong khu vực và phần lớn lợi nhuận dành cho các DN FDI, đặc biệt DN trong nước càng khó khăn hơn khi tham gia vào lĩnh vực này.

Không chỉ dừng ở đó, ông Lưu Hoàng Long, Chủ tịch Hiệp hội DN điện tử Việt Nam (VEIA) còn nhìn thấy sự cạnh tranh gay gắt của ngành điện tử trên thị trường XK. Ông Long cho biết, Ấn Độ đang và sẽ là đối thủ cạnh tranh lớn nhất của Việt Nam trong thu hút đầu tư nước ngoài vì Ấn Độ là quốc gia áp dụng cơ chế 2 cấp ưu đãi trung ương và tiểu bang, có lợi thế về lao động có mức lương nhân công thấp, chỉ bằng khoảng 50% so với lương lao động của Việt Nam và những ngành công nghệ cao.

Ngoài ra, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được nhìn nhận là cơ hội đối với những ngành XK như dệt may, da giày, linh kiện điện tử. Tuy nhiên, cơ hội này chỉ có thể có được khi DN áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến giúp nâng cao năng suất và chất lượng. Trong khi đây lại là điểm yếu của các DN trong nước.

Đứng trước những thách thức đó, để phát triển ngành công nghiệp điện tử, theo khuyến cáo của một số chuyên gia cần có chính sách phù hợp với thực tế, nếu không ngành công nghiệp điện tử sẽ lụi tàn, nhất là trong bối cảnh hàng rào thuế quan sẽ được dỡ bỏ hoàn toàn vào năm 2018. Có lẽ chính sách đầu tiên cần hướng đến đó là phát triển công nghiệp hỗ trợ cho ngành điện tử.

Bà Kasinee Phantteeranurak, Quản lý Dự án Công ty Reed Tradex (Thái Lan) cho rằng, Việt Nam cần quan tâm đến việc nâng cao năng suất, thúc đẩy chuỗi giá trị hơn là dựa vào những lợi thế sẵn có. Mỗi DN nội địa cần xác định rõ mục tiêu trong việc nâng cấp công nghệ để đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu, đồng thời phát triển nguồn nhân lực vận hành hệ thống mới. Chính phủ Việt Nam cũng cần có những chính sách khuyến khích, hỗ trợ DN trong nước đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ, nghiên cứu, phát triển và tìm kiếm những công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu của thị trường.